Baskil İlçesindeki Tescilli ve Tescilsiz Kültür ve Tabiat Varlıkları Şunlardır:

1- Kızıluşağı köyü, Höyük ve Katırhan Harabeleri

2- Aşağıkuluşağı köyü, Kale

3- Suyatağı köyü, Işıklar mezrası Mar Ahron Manastırı

4- Alagören köyü, Türbe Mescit, Kitabe

5- Habipuşağı köyü, Hamam

6- Tabanbükü köyü, Şemsiyetepe Ören Yeri,Mescit ve Mezarlıklar

7- Bilaluşağı köyü Tarhi Mezarlıklar

8- Akkuş köyü, Körpınar Höyüğü

9- Topaluşağı köyü, Geli Mezrası, Tomisa(Kömürhan) Kalesi

10- Keban Boğazı (Fırat Vadisi) , Karaleylek Kanyonu

11- Saklıkapı Kanyonu, Akuşağı köyü

12- Türbe ve Ziyaretler

 

 

Akkuş Köyü, Körpınar Höyüğü

Bu höyük Baskil ilçemize bağlı Akkuş köyünün Körpınar mevkisindedir. Bu höyük arkeolojik 1. Derece sit alanıdır. İlçe merkezine35 km uzaklıkta bulunan bu höyüğün Asur Dönemi’ne ait olunduğu söylenmektedir. Burada birçok kalıntı görmek mümkündür.

 

Tomisa Kalesi

Elazığ Baskil ilçesiTopaluşağı köyü, Geli mezrasındadır. 1. derece ar - keolojik sit alanıdır. Kömürhan Eski Sahil Yolu’nun 3. km’sinde, yolun sol tarafında kalmaktadır. Kömürhan Köprüsü’nün kuş uçumu 750-800 m ka - dar kuzeyinde bulunan kale, Geli mez - rasının 2 km kadar güneyinde, Karakaya Baraj Gölü’nün ise 125-150 m kadar do - ğusunda bulunmaktadır. Bölgeye hâkim bir konumda bulunan kalenin etekleri Kömürhan Eski Sahil Yolu yapımı sıra - sında kısmen tahrip olmuştur. Ana kaya üzerine örülmüş horasan harçlı sur du - var kalıntıları kısmen görülebilmekte - dir. Kale girişindeki ana kayaya oyulmuş basamaklar üzerindeki tonozlu girişin ve kulenin sadece kalıntıları günümüze ulaşılabilmiştir. Kalenin kuzeydoğu kö - şesinde tonozlu bir girişe sahip su sarnıcı olduğunu tahmin ettiğimiz, düzgün kes - me taşlardan yapılmış mekânın büyük bir kısmı halen sağlamdır. Alanda çok sayı - da kaçak kazı çukurları açılmıştır. Açılan bu çukurlar incelendiğinde zemindeki yerleşim izleri daha net bir şekilde görül - mektedir. Kale hakkında Amasyalı Antik Tarihçi Strabon tarafından sözü edilen bu kalenin Urartu Dönemi’ne ait olunduğu rivayet edilir. Kale savunma amaçlı yapıl - mıştır. Günümüzde sadece çok az bir kıs - mı ulaşmıştır. Bu yüzden koruma altına alınmıştır.

Suyatağı Köyü, Işıklar Mezrası Mar Ahron Manastırı

Elazığ’ın Baskil ilçesinde Suyatağı köyü Işıklar mezrası sınırları içerisinde yer alan 1400 rakımlı Muşar Dağı’nın zirvesinde çevreye hâkim noktadaki, Mar Ahron Manastırı Muşar Kalesi’nin askeri güvenlik kulesi olarak inşa edilmiştir. Manastır, büyük bir bölümü doğal nedenlerle ve defineciler tarafından tahrip edilmiş olmasına rağmen görkemli yapısı, çevresindeki su sarnıçları ile bin yıllık tarihin izlerini barındırıyor.

 

Fırat Vadisi, Karaleylek Kanyonu

Fırat Nehri üzerinde çeşitli boğazlar oluşmuştur. Bu boğazlardan biri de Keban Boğazı’dır. Bu boğaz Keban Barajı seddinden itibaren yaklaşık 40 km boyunca devam ederek Kumlutarla köyünün bulunduğu alana kadar 150-300 m genişliğinde devam etmektedir. Kumlutarla köyünden itibaren Malatya havzasına doğru vadi genişleyerek boğaz özelliğini yitirir. Keban Boğazı’nın Kumlutarla köyünün 2 km kuzeyinden Keban ilçesine doğru yaklaşık 5 km uzunluğundaki dik duvarlar şeklinde yamaçlara sahip kesimine Karaleylek Kanyonu adı verilmiştir. Tektonik hareketlere bağlı olarak yükselen bu alan Malatya havzasının çökmesinin de etkisiyle Fırat Nehri’nin derine aşındırmasına bağlı olarak oluşmuştur. Keban Boğazı’nın bulunduğu saha yükseldikçe Fırat Nehri bu alanda adeta bir testerenin altındaki odun gibi kesilerek antesedat boğazı meydana getirmiştir. Bu nedenle sahadaki tektonik yükselmenin ve akarsuyun derine aşındırmasının hızlı gerçekleşmesi Keban Boğazı’nın bu aşağı kesiminde litolojininde uygun olması nedeniyle dik yamaçlar halinde bir kanyon özelliği kazanmasını sağlamıştır. Karaleylek Kanyonu’nun yamaçlarında oluşan mağara sistemleri daha çok litolojinin kolay aşınımına bağlı olarak ortaya çıkan doğal mağara oluşumlarıdır. Ancak bu mağara oluşumlarını tarih içerisinde insanlar tarafından yoğun olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu bölgede yapılacak tarihi ve arkeolojik çalışmalarla bu durum çok daha ayrıntılı bir şekilde ortaya konulabilir. Nitekim Karaleylek Kanyonu içerisinde Karakaya Baraj Gölü üzerinde yapılan tekne turlarında mağara yerleşmeleri ve bu yerleşmelerden Fırat Vadisi’ne inen kayalarda oyularak yapılmış merdiven sistemlerini görmek mümkündür. Yakın bir tarihe kadar (1985 yılına kadar) Elazığ- Malatya arasında Fırat Nehri üzerindeki bu kesimde sallarla ulaşım sağlanmakta idi. Karaleylek Kanyonu’nun yakınında Ataf (Kumlutarla) köyünün Keleklik mevkisinden, halatlara bağlı sallar ve keleklerle Malatya Arguvan’a geçişlerin yapıldığı; ancak Karakaya Barajı’nın yapılması ile bu durumun sona erdiği bilinmektedir. Karaleylek Kanyonu’nda bulunan mağaraların ağız kısımları genellikle Fırat Nehri’ne doğru dönüktür. Bu mağaraların en önemlisi ise Tepesidelik Mağarası’dır. Bu mağaraya teknelerle Karakaya Baraj Gölü üzerinden ulaşılabilmektedir. Mağara içerisinde tavandan akan bir tatlı su kaynağı da mevcuttur. Mağara içerisinde kendine özgü bitki ve hayvan türlerini barındırır. Nitekim mağara içinde Karaleylek yuvaları mevcuttur. Mağaranın üst kısmının çökmesi ile giriş kısmı doğal bir köprü oluşturmuştur. Mağaranın orta kısmının tepesinin çökmesi ile ilginç bir durum kazanmıştır. Yöre halkı tarafından mağaraya Tepesidelik Mağara denmesinin sebebi de budur. Mağaranın tavanından yer çekiminin tersi yönde gelişen ağaçlar vardır. Bu durum doğada az rastlanabilecek bir ilginçlik sunar.

Türbeler ve Ziyaretler

Baskil ilçe merkezi ve çevresinde ziyaret edilen kutsal mekânlar vardır. Bu mekânlarla ilgili olarak çeşitli inanç ve uygulamalar bulunmaktadır. Bu yerlerle ilgili kerametlerin atfedilip çeşitli dilek ve isteklerle onların ziyaret edilmesi Baskil ve çevresinde yaygındır. Ziyaret esnasında gösterilen inanç ve pratikler diğer Türk topluluklarında görülen inanç ve pratiklerle paralellikler sergilemektedir(Çakar, 2012- 93). Baskil yöresinde Şeyh Musa Herdi, Hacı Hasan Baba ve Hacı Hasan adlı 3 zâviye bulunmaktadır. Şeyh Musa Herdi ve Hacı Hasan Baba zâviyelerinin bulunduğu alan, Osmanlı idaresinin ilk zamanlarından itibaren “Zeyve” adını taşıyordu. Zeyve, “zâviye” kelimesinin bozulmuş hali olup, aynı zamanda bu bölgedeki köy ve mezraların da ortak adıdır (Çakar, 2012-93). Ayrıca, Suyatağı köyü Kale mezrasında ilk İslam fatihlerinden olan Abdülvehhab Gazi’nin türbesi de yer almaktadır. Bu zat, Baskil ilçesinin batı sınırında bulunan bir dağın yamacında metfun olup, bu dağa ona nispetle Abdülvehhab Gazi Dağı da denilmektedir. Bir mağara içerisinde bulunan bu türbenin ön kısmı duvarla örtülerek bir kapı ve iki pencere konulmuştur. Baskil ilçesi ziyaret mekânları bakımından oldukça zengindir. Özellikle Tabanbükü köyü, ziyaret inancının en yoğun olarak yaşandığı yerlerdendir. Bu köy Baskil ilçesine 65 km uzaklıkta, Fırat kenarında yer almaktadır. Ancak köy, Karakaya Barajı Göl sahasına girmesi nedeniyle 2 km kuzeydoğuya taşınmıştır. Burada bulunan ziyaretler de yeni köye nakledilmiştir. Bu ziyaretler özellikle Orta Asya’dan Anadolu’ya gelen Yesevi dervişlerinin kabirleri olup, yöre halkı tarafından yoğun olarak ziyarete konu olmaktadır (Kıyak 2012, 161). Bunlardan başka Baskil ilçesindeki yöre halkı tarafından kutsal kabul edilen türbe ve kutsal mekânlar şunlardır:

Şeyh Aziz Efendi: Baskil’in Şefkat Mahallesi’nde metfun olan bir mezar ziyaretidir.

Ziyaret Tepesi ve Ziyaret Dağı: Baskil ilçesinin Şefkat Mahallesi’nde bulunmaktadır.

Kırk Dutlar: Ziyaret, Hacı Hasan Baba Türbesi’nin yanında bulunan bir ağaç ziyaretidir.

Sıdkı Bütün Zeynep Türbesi: Suyatağı köyü Kale mezrasında Abdulvehhab Gazi Türbesi’nin bulunduğu dağın yamacında ve yolun altında yer alır.

Delik Taş: Bu ziyaret, Baskil’e bağlı Akdemir (Şeyhan) köyünde Musa Herdi Türbesi’nin önünde yer alan delikli bir taştır.

Pir Kemal Türbesi: Bu türbe Baskil’e bağlı Resülkahya köyünde, köye 3–4 km mesafede düz bir alanda bulunur.

Molla Süleyman Mezarı: Bu mezar Pir Kemal Türbesi’nin doğu tarafında, türbenin hemen karşısında yer alır. Yaklaşık bir metre yüksekliğe kadar etrafı taşlarla örülmüş bir mezar ziyaretidir.

Şeyh Ahmed Dede: Şeyh Ahmed Dede Türbesi, Elazığ’ın Baskil ilçesine bağlı Şeyh Hasan köyünde Garipler Mezarlığı’nda yer almaktadır.

Derviş Ali: Tabanbükü köyünde Şeyh Ahmed Dede Türbesi’ne bitişik olarak inşa edilen ikinci türbede metfundur.

Kul Mustafa: Kul Mustafa’nın kabri Ta banbükü köyünde Şeyh Ahmed Dede Mezarlığı’nda yer alan bir mezar ziyaretidir.

Gül Mustafa: Tabanbükü köyünde Teslim Abdal Mezarlığı’nda metfun olan bir mezar ziyaretidir.

Kara Şeyh (Şeyh Musa): Kara Şeyh’in kabri Tabanbükü köyünde Şeyh Ahmed Dede Mezarlığı’nda yer alan bir mezar ziyaretidir.

Deli Kız: Ziyaret Tabanbükü köyünde Şeyh Ahmed Dede Mezarlığı’nda yer alan bir mezar ziyaretidir.

Deli Hamza: Ziyaret Tabanbükü köyünde Şeyh Ahmed Dede Mezarlığı’nda yer alan bir mezar ziyaretidir.

Teslim Abdal Türbesi: Tabanbükü köyünün batı yönünde kurulmuş olan Teslim Abdal Mezarlığı’nda yer alan türbede metfundur. Türbenin içerisindeki mezarlardan biri Teslim Abdal’a diğeri ise onun oğlu Seyyid Kalender’e aittir.

Hasan Mekki Dede: Hasan Mekki Dede’nin türbesinin Tabanbükü köyünde Hasan Mekki (Hasanemki) Mezarlığı’nda bulunmaktadır.

Şah İsmail’in Çadırı (Çadırlık): Ziyaret Tabanbükü köyü merkezinin hemen dışında Şeyh Ahmed Dede’nin türbesinin güneyinde yer alır.

 Arap Baba - Çoban Baba - Kahlık Baba - Geyik Baba: Bu dört mezar ziyareti Tabanbükü köyü çevresinde yer alır.

Katarlı Baba: Katarlı Baba’nın kabri Tabanbükü köyünde Hasan Mekki Türbesi’nin önünde yer alan bir mezar ziyaretidir.

Celal Dede Mezarı: Celal Dede’nin kabri Tabanbükü köyünde Şeyh Ahmed Dede Mezarlığı’nda yer alan bir mezar ziyaretidir.

Hızır Baba Nişangâhı: Hızır Baba Nişangâhı Tabanbükü (Şeyh Hasan) köyünün ortalama 5 km güneybatısında Hızır Dağı adı verilen yüksek bir tepede yer alır.

Şeyh Sait: Şeyh Sait’in evi ve makamı Akuşağı köyünde bulunup, evinde kendisine ait kılıç, büyük bir maşa vb. özel eşyaları mevcuttur. Fakat Şeyh Sait’in kabri Akuşağı köyünde değil Akuşağı’na bağlı Dervişdere mezrasında Aziz Genç’in evine yakın yol üzerinde bulunur.

Yusuf Baba Türbesi: Yusuf Baba’nın türbesi Baskil’in Akuşağı köyünde yer alır.

Dilek Taşı: Baskil’in Altunuşağı köyünde Kara Mağara adı verilen mevkide yer alır.

Pir Halil Mezarı: Baskil ilçesine bağlı Aşağıkuluşağı köyünde metfun olup, etrafı taşlarla çevrili bir mezar ziyaretidir (Kıyak 2012, 161-171).